BOŞ ARAZİYİ İŞLETMEK

Ölü araziyi işletip dirilmek sünnettir.

Daha önce onarılıp düzeltilmemiş ve hiç kimseye ait olmayan boş bir araziyi işler hale getirmek caiz olmakla birlikle İslam dini bunu maslahatlar için teşvik etmiştir.

İslam dini ekonomik sistemiyle üretime çok önem vermiştir.

Peygamberimiz (s.a.v.) bir hadisi şeriflerinde şöyle buyururlar

" İki günü birbirine eşit olan zarardadır"

Bu hadisi şerif konumuzla ilgilidir. Çünkü yüce Allah (c.c.) meşru bir şekilde kullarının çalışıp gerek kendisine gerek diğer insanlara yararlı olmasını sever.

İnsanoğlunun kimseye zarar vermeyecek şekilde çalışması, yeni yeni çalışma ve üretim alanları bulması hayırlı olan işlerdendir.

Konumuzun aslını teşkil eden boş bir araziyi işletmek, ölü araziyi canlı hale getirmek uygun görülmüştür.

İslam dini, insanların yerleşimde genişleyip yeryüzüne yayılmasını gerekirse dağları ve taşlık bölgeleri de işleterek, servetlerin çoğalmalarını, bolluk ve genişliğin artmasını teşvik etmiştir. Böylece servet ve kuvvet elde edilir.

Yukarıdaki şartlardan da öğrenmiş oluyoruz ki bir araziyi işletene su ihtiyacını karşılamak için ihtiyaçtan fazla olan suyu vermek vaciptir.

Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır:

" Her kim, kimsenin olmayan ölü araziyi işletirse onun hakkıdır." (Buhari, 2210.)

Başka bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmaktadır:

"Her kim ölü bir araziyi diriltirse, onda sevap vardır ve hayvanların ondan yediği de sadakadır" (Nesai ve İbn-i Hibban.)

Ölü arazi işletilmeyen yahut cahiliye döneminde işletilmiş olup, daha sonra kimsenin onda hakkı bulunmayan meskun yerlerin harimi olmayan, Arefe, Müzdelife ve Mina'nın dışında olan ve İslam döneminde de kendisine sahip kimsenin bulunmadığı arazidir.

İşletilmediğinin araştırılıp ispatlanmasına gerek yoktur. İşletilmesinin izleri bulunmuyorsa, mesela ağaç, kanal, çevresinde duvar gibi işletildiğine dair alametler yoksa, işletilmemiş olduğuna dair yeterli delildir.

Ölü arazi bir İslam beldesinde ise mükellef bile olmazsa Müslüman hükümetten izin almadan onu ihya edip mülkiyetine alabilir. Velevki cahiliye döneminde işlenmiş olduğuna dair alametler bulunsun. Sahibi olmadıkça, onu ihya etme hakkına sahiptir.

Zımmi biri, hükümetten izin almış olsa bile ölü bir araziyi ihya ederse, elinden alınır, fakat kullandığı için ondan ücret alınmaz. Herhangi bir Müslüman onu zımmiden alıp, ihya ettiği takdirde hükümetten izin almamış olsa bile mülkiyetine girmiş olur.

Gerek zımmi ve gerekse hiç bir dine bağlı olmayan şahıs, ölü arazide avlanabilir. Ondan ot veya odun toplayabilir ve Müslümanlara zarar dokunmuyorsa toprak alabilir.

Şayet arazi İslam döneminde işlendiğine dair alametler taşıyor ve sahibi belli değilse; beytülmale ait olup, Devlet Başkanı dilerse onu bekletir, dilerse satar ve parasını sahibine vermek için emanete alır.

Ölü araziyi diriltme, kullanılacağı maksada göre değişir. Bu konuda örfe başvurulur.

Hayvanların barınması için yahut odununu kullanmak için ihya, çevresine duvar çekmekle gerçekleşir. İskan için ihya ediliyorsa, duvarlarını bina etmek ve tavan oluşturmakla gerçekleşir.

Ekin için ihya ediliyorsa; sınırının belirlenmesi, taşlarının ve zararlı-otların ayıklanması, tesviyesi ve yağmur suyu yetmiyorsa kanallar açılması gibi çalışmalarla gerçekleşir.

Bahçe için ihya ediliyorsa, çevresine duvar çekilmesi, yukarıda anlatılan hususların yapılması, fidanların ekilmesi ve kuyusunun temizlenmesi gibi çalışmalarla gerçekleşir.

Ölü bir araziyi ihya ederken, onda işlenmeye ihtiyaç duyan veya duymayan bir maden çıkarsa ihya edene aittir. Çünkü o da tarlanın bir parçasıdır. Ancak onu ihya etmeden önce, onda böyle bir madenin varlığını bilmemesi gerekir.

Şayet biliyor idiyse, maden kendisinin olmayacağı gibi tarla da kendisine ait olmaz. Çünkü, baştan niyeti tarlayı ihya değil, o madeni ihya etmektir ki burada sadece menfaat söz konusu oluyor. Onun için caiz olmaz. Halbuki boş araziyi ihya etmenin temel hikmeti üretimdir. Öyle bir üretim ki hem o şahıs ve hem de toplumun menfaati sözkonusu olur.