Farz Sahipleri
Kur'an-ı Kerim'de belirtilmiş farzlar (paylar) altı tanedir.
1- Nısf (Malın yarısı).
2- Rubû (Malın dörtte biri).
3- Sümün (Malın sekizde biri).
4- Sülüsan (Malın üçte ikisi).
5- Sülüs (Malın üçte biri).
6- Südüs (Malın altıda biri).
Farz Sahipleri
Farz yoluyla hisse, varise şer'an tayin edilen hissedir. Kur'an-ı Kerim'de tayin edilmiş paylar olduğu için bu paylar farz ismini almıştır. Kur'an-ı kerim'de belirtilen bu paylar altı tane olup sırası ile şunlardır:
Nısfı Hakedenler
Nısfı hakedenler beştir.
1- Kız.
2- Oğlun kızı.
3- Ana-baba bir kızkardeş.
4- Baba bir kızkardeş.
5- Evlat bırakmayan kadının kocası.
Nısf (Yarım) Payını Alanlar
1- Kız:
Kız, tek başına mirasçı olursa mâlın yarısını alır. Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
".. eğer yalnız bir kadın ise mirasın yarısını alır." (Nisa: 4/11)
2- OğuIun kızı:
Oğulun kızı tek başına olursa, yani bu kızın başka kardeşi veya ölenin çocuğu ya da onların çocuğu olmasa, malın yarısını alır. Bu şartlar tahakkuk ettiğinde müçtehit alimlerin icmaı ile tek başına kalan oğulun kızı malın yarısını alır.
3- Ana-baba bir kızkardeş:
Bu da tek başına kalırsa yani başka erkek ve kızkardeşleri olmasa ya da ölenin evladı, torunu veya baba ve dedesi bulunmazsa, ana-baba bir olan kızkardeş malın yarısını alır.
Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"Eğer çocuğu olmayan bir kimse ölür de onun bir kız kardeşi bulunur-sa, bıraktığının yarısı bunundur." (Nisa: 4/176)
4- Baba bir kızkardeş:
Müçtehitlerin icma'ı ile ana-baba bir kız kardeşin hükmündedir.
5- Evlat bırakmayan kadının kocası:
Ölen kadının erkek ve kız çocuğu ya da erkek çocuğunun çocukları yoksa, kocası malının yarısını alır.
Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurur:
"Yapacakları vasiyetten ve borçtan sonra karılarınızın çocukları yoksa bıraktıklarının yarısı sizindir." (Nisa: 4/12)
Eğer karıların çocukları varsa dörtte birini çocuklar, dörtte birini koca alır.
Rubu'u Hakedenler
Rub'u hakedenler ikidir.
1- Kendisinden veya oğlundan evlat olan karının kocası.
2- Kendisinden çocuğu olmayan (ya da kalmayan) kocanın karısı veya karıları.
Rubu' (Dörtte Bir) Payını Alanlar
Ölenin varislerinden dörtte bir pay alanlar iki kişi olup bunlar şartlarıyla beraber şunlardır:
Koca: Ölen hanımın erkek veya kız çocuğu ya da erkek çocuğunun oğlu olursa, koca malın dörtte birini alır. Nitekim Kur'an-ı Kerim'de Yüce Allah şöyle buyurmuştur:
"Karılarınızın çocukları varsa, bıraktıklarının dörtte biri sizindir." (Nisa: 4/12)
Karı: Ölen kocanın çocukları veya torunu yoksa o zaman karısı malın dörtte birini alır. Karı sayısı birden fazla olursa bu payı kendi aralarında eşit olarak paylaşırlar. Allah (c.c.) Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"Çocuğunuz yoksa bıraktıklarınızın dörtte biri karılarınızındır." (Nisa: 4/12)
Sümün'ü Hakedenler
Kendisinden veya oğlundan çocuğu olan kocanın karısı veya karıları.
Sümün (Sekizde Bir) Payını Alanlar
Ölen kocanın çocuk veya torunları varsa, karısı malın sekizde birini alır. Çocuğun bu karıdan veya başka karıdan olması farketmez. Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"...çocuğunuz varsa bıraktıklarınızın sekizde biri karılarınızındır." (Nisa: 4/12)
Sülüsanı Hakedenler
Sülüsanı hakedenler dörttür.
1- İki kız.
2- Oğlun iki kızı.
3- Anne baba bir iki kızkardeş.
4- Baba bir iki kızkardeş.
Sülüsan (Üçte İki) Payını Alanlar
Mirastan üçte ikisini hakedenler şunlardır:
İki ve daha fazla kızlar: Ölenin erkek çocuğu yoksa, iki veya daha fazla kızı varsa bu kızlar malın üçte ikisini alır, aralarında eşit olarak paylaşırlar. Allah Teala Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"...Eğer evlatlar ikiden fazla kadın iseler, ölenin geriye bıraktıklarının üçte ikisi onlarındır." (Nisa: 4/11)
Peygamberimiz (s.a.v.) Sa'd'ın iki kızına, bıraktığı malın üçte ikisinin verilmesini hükmetti. (Tirmizi, 2093.)
Oğlun iki veya daha fazla sayıdaki kızı: Ölen kişinin erkek veya kız çocukları ya da erkek çocuğun oğlu yoksa, varisleri bulunan oğlunun iki veya daha fazla sayıdaki kızı mirasın üçte ikisini alır, aralarında eşit bir şekilde paylaşırlar.
Ana-baba bir veya daha çok sayıdaki kızkardeş: Bunların erkek kardeşi olmazsa ve ölenin de erkek ve kız çocuğu ve torunları, baba ve dedesi yoksa mirasın üçte ikisini alır.
Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"Eğer ölenin (sadece) iki kızkardeşi varsa bıraktığı malın üçte ikisi onlarındır." (Nisa: 4/176)
Baba bir; iki veya daha fazla sayıdaki kızkardeş: Müçtehid alimlerin icma'ı ile baba bir, iki veya fazla sayıdaki kız kardeşler malın üçte ikisini alırlar.
Sülüsü Hakedenler
Sülüsü hakedenler ikidir.
1- Ölenin ana-baba bir ya da baba bir erkek ve kız kardeş olmadığı taktirde anne.
2- Anne bir birden fazla kardeşler.
Sülüs (Üçte Bir) Payını Alanlar
Malın üçte bir payını hakeden varisler şunlardır:
Anne: Anne şu şekilde malın üçte birine varis olur: Ölenin erkek ve kız çocuğu ve torunları veya ana-babası bir olsun olmasın kardeşleri yoksa, bu durumda anne malın üçte birine sahip olur.
Allah Teala Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurur:
" Ölenin çocuğu yok da ana-babası ona varis olmuş ise, anasına üçte bir düşer. Eğer kardeşleri varsa anasına altıda bir düşer." (Nisa: 4/11)
Anne bir birden fazla kızkardeşler: Ölenin erkek ve kız çocuğu ve torunları, baba ve dedesi yoksa birden fazla bulunan ana bir erkek ve kız kardeşleri malın üçte birine varis olurlar ve aralarında eşit bir şekilde paylaşırlar. Allah (c.c.) Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
" Ölenin ana bir kardeşi birden fazla iseler, üçte birine ortaktırlar." (Nisa: 4/12)
Südüsü Hakedenler
Südüsü hakedenler yedidir.
1- Oğul, oğulun oğlu veya iki ve daha fazla kız ve erkek kardeşler ile birlikte varis olan ana.
2- Annenin bulunmadığı durumda nine.
3- Öz kız ile birlikte oğulun kızı.
4- Ana-baba bir kız kardeşle birlikte baba bir kızkardeş.
5- Oğul veya oğlunun oğlu ile birlikte baba.
6- Baba hayatta olmadığı takdirde dede.
7- Ana bir kardeş veya kızkardeş.
Südüs (Altıda Bir) Payını Alanlar
Varislerden malın altıda birini hakedenler sırası ve şartlarıyla beraber şunlardır:
Anne, çocuk veya torunları ya da derecesi ne olursa olsun ölenin kardeşleriyle birlikte olmalıdır. Bu durumda mirasın altıda birini alır.
Allah Teala Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmuştur:
"Ölenin çocuğu varsa, geriye bıraktığından ana-babasının her birine altıda bir hisse vardır." (Nisa: 4/12)
Ölenin ikiden fazla erkek veya kızkardeşlerinin olmasıyla varis olan anne: Bu durumda olan anneye altıda bir pay düşeceğini Yüce Allah Kur'an-ı Kerim'de şöyle bildirmiştir:
"Ölenin eğer kardeşleri varsa, anasının payı altıda birdir." (Nisa: 4/11)
Annenin bulunmadığı durumda nine: Ölenin annesi hayatta değilse babaanne veya anneannenin her ikisi de hayatta ise, birlikte malın altıda birini alırlar. Peygamberimiz (s.a.v.) iki nineye mirasın altıda birinin verilmesine hükmetmiştir. (Hakim, 4/34.) Ama baba kendi annesini yani ölenin babası hayatta ise ölünün babaannesi olan kendi annesini mirastan alıkoyabilir.
Öz kız ile birlikte oğulun kızı: Oğulun tek veya birkaç kızı ölenin tek kızı ile beraber olması durumunda altıda bir pay almaya hak kazanır.
Bu durumdaki oğulun kızı,
a) Ölenin tek kızı ile beraber olması,
b) Ölenin erkek çocuğunun bulunmaması, ve
c) Ölenin oğlunun oğlu olmaması gerekir.
Yukarıdaki üç şart tahakkuk ettiğinde oğulun kızı veya birden çok kızları üçte iki payını tamamlamak üzere altıda bir pay alırlar. İbni Mes'ud (r.a.) Peygamber (s.a.v.)'in hüküm verdiği şekilde hüküm veriyorum, diyerek şöyle dedi: "Kız çocuğa yarım, oğlunun kızına altıda bir, kalan hisse kız kardeşe düşer." (Buhari, 6355.)
Nitekim ölenin geriye bıraktığı kızı ile oğlunun kızı ve kızkardeşlerinin mirastan alacağı hisseler için Abdullah bin Mes'ud (r.a.)'dan sorulunca şöyle demiştir: "Eğer ben oğulun kızını mirastan mahrum edersem elbette dalalete düşmüş olurum." ve daha sonra şöyle devam etti: "Bu meselede ben Peygamberin hükmettiği şekilde hükmederim. Ölünün kızı terekenin yarısını alır, oğulun kızı da (üçte iki payını tamamlamak üzere) altıda bir, kalan hisse kızkardeşe düşer.” (Buhari, 6355.) Çünkü ölenin varisleri, iki veya daha fazla kız ise, malın üçte ikisini alırlar. Tek kız ise yarısını alır. Beraberinde oğlunun kızı veya kızları olursa altıda birini alır ve bu da öz kızların aldıkları üçte iki hissenin tamamlanıp denkleştirilmesi demektir.
Ana-baba bir kızkardeşle birlikte baba bir kızkardeş: Ölen kişinin baba bir olan bir veya daha fazla kızkardeşleri, baba-anne bir olan kızkardeşleriyle birlikte olmaları şartıyla altıda bir miktarına varis olurlar.
Bu da 'ölenin oğlunun kızı ve ölenin kızı ile beraber olması' sınıfına kıyas edilmiştir.
Oğul veya oğulun oğlu ile birlikte baba: Ölenin erkek çocuk veya torunlarıyla beraber olduğu taktirde baba mirasın altıda birini alır.
Baba hayatta olmadığı takdirde dede: Ölenin çocuk veya torunlarıyla birlikte ve babası bulunmaması halinde babanın babası olan dede mirasın altıda birini alır.
Anne bir kardeş veya kızkardeş: Bu durumdakiler iki şartla mirasın altıda birini alır:
a) Beraberlerinde onlardan mirastan alıkoyan, ölenin çocuk ve torunlarının, baba ve dedesinin bulunmaması.
b) Bu durumdaki kardeş veya kızkardeşin varis olarak tek başına bulunması gerekir. Eğer birden fazla olursa üçte birini alır.
Allah (c.c.) şöyle buyurmuştur:
"Eğer ölen erkek veya kadının evladı, ana-babası veya başka mirasçısı bulunmuyor, yalnız ana bir tek erkek veya tek kız kardeşi varsa her birine altıda bir pay düşer." (Nisa: 4/11)